5 маусым күні таңертең бүкіл Қазақстан бойынша дауыс беру учаскелері ашылды. Қазақстандықтарға Конституцияға өзгерістер енгізу үшін "жақтау" немесе "қарсы" дауыс беру ұсынылады.
Қазақстанның
жастар ақпараттық қызметінің Жас сайлаушылар лигасы Қазақстанның 8 қаласында:
Алматы, Нұр-Сұлтан, Семей, Өскемен, Петропавл, Ақтау, Шымкент және Есіл
қалаларында дауыс беру барысын бақылауды бастады.
Біз үшін байқау – бұл дауыс беру процесінің ашықтығын қадағалау және заң бұзушылықтар мен түрлі алаяқтық әрекеттерге қоғамның назарын аудару, сондай-ақ заңды өзгертуді талап ету мүмкіндігі.
08.00 ЖСЛ
Қазақстан бойынша 34 учаскеде, оның 12 – і Алматыда, 4 – і Нұр-Сұлтанда, 5 –
ден Петропавлда, Семейде, Өскеменде және 1-ден Шымкент, Ақтау және Есілде
бақылауда.
Нұр-Сұлтандағы №320 учаскеде бақылаушының бақылауға құқығы бар екенін көрсететін ОСК-нан бақылауға рұқсат қағазы талап етілді.
Петропавлдағы №644 учаскеде және Өскемендегі №76 учаскеде
ұйым Жарғысынан үзінді көшірме талап етілді.
Барлық ЖСЛ бақылаушыларына бақылауға рұқсат етілді.
Кейбір учаскелерде адамдар суретке түсуде. Естеріңізге сала кетейік, бір күн бұрын бізге Мемлекеттік мекемелердің студенттері мен қызметкерлерін референдумда міндетті түрде дауыс беруге шақырылғаны туралы хабарламалар келіп түскен болатын. "Сайлау туралы" Заңның 3-бабына сәйкес: «Республика азаматтарының сайлауға қатысуы ерiктi болып табылады. Азаматты сайлауға қатысуға немесе қатыспауға мәжбүрлеуге, сондай-ақ оның еркiн бiлдiрудi шектеуге ешкiмнiң де құқығы жоқ.»
9.30 Бақылаушылар туыстарының орнына дауыс беру жағдайлары туралы айтуда. Мәселен, Петропавлдағы №580 сайлау учаскесінде дауыс беруші өзіне және күйеуіне дауыс берген.
10.00 Семейдегі 249-учаскеде егде жастағы ер адам дауыс бергеннен кейін оны екі
учаскеге жібергенін мәлімдеді және ол "оған дауыс бермеу үшін" екінші
рет дауыс беруге келді. Жас сайлаушылар лигасының бақылаушысы заң бұзушылықты
тіркеп, акт жасады. Учаскелік комиссия заң бұзушылық туралы актіге қол қойды, содан
кейін дауыс берушінің екінші дауысының күшін жою туралы акт жасады. Бұл біздің
тәжірибемізде соңғы жылдары өте сирек кездесетін жағдай — салауатты учаскелік
комиссия өзін осылай ұстауы керек: заң бұзушылықтарды түзеп, бақылаушыларға өз актілері мен дәлелдерін өшіруді талап етіп, қысым жасамауы керек.
10.30 Петропавлдағы №580 дауыс беру учаскесіне көрші орналасқан үй-жайларда тұз, жарма, май сатылуда.
11.00 Алматыдағы
№253 дауыс беру учаскесінде алғаш рет дауыс беруге келген сайлаушыларға шоколад
сыйға тартылуда.
11.15 Бақылаушылар "жұмыс бойынша есеп беру үшін" фото түсірген дауыс берушілер туралы хабарлауды жалғастыруды.
11.30 Алматыдағы №257 дауыс беру учаскесінде Қазақстанның тіркелмеген Демократиялық партиясының белсендісі Аружан Дүйсенбаеваға бюллетень берілген жоқ, себебі оның есептен шығару куәлігі электронды түрде берілді. Учаскелік комиссия ұзақ уақыт бойы дауласып, дауыс берушіні учаскеден шығаруға тырысты. Бірақ талқылаулардан кейін Аружан дауыс бере алды.
12.30 Әлеуметтанушы
Серік Бейсембаев Астанадағы №1 дауыс беру учаскесін бақылаудан шығарылды. Ол
Еркіндік Қанаты қоғамдық қорынан бақылау жүргізді. Бақылаушы сайлау учаскесінде
үгіт материалдары туралы ескерту жасағаннан кейін Сұлтан Искаков бастаған
комиссия Бейсембаевты учаскеден шығару туралы акт жасады. Қор басшысы Елена
Швецоваға да акт жасалды.
Еркіндік Қанаты сондай-ақ өз өкілдерінің №88 және 145 учаскелерден заңсыз шығарылғаны туралы хабарлады. Олар өз бақылаушыларына қысым көрсетілгені туралы мәлімдеме жасады. Сондай-ақ, бақылаушыны №104 учаскеден шығарғаны туралы белгілі болды. Бұл учаскедегі комиссия бақылаушы қызға бір жерде болуын айтқан. Бақылаушы оны ұстанудан бас тартқаннан кейін, оны учаскеден шығарып жіберген.
13.00 Жас сайлаушылар лигасы
Қазақстан бойынша 34 учаскеде бақылауда, оның 12 – і Алматыда, 4 – і
Нұр-Сұлтанда, 5 – ден Петропавлда, Семейде, Өскеменде және 1-ден Шымкент, Ақтау
және Есілде.
ЖСЛ мәліметтері бойынша 12.00-ге 34 учаскеге дауыс беруші 10 793 адам келді, оның ішінде учаскелер бойынша: Алматыда – 3055, Нұр-сұлтан және Есілде – 2705, Петропавлда – 1702, Семейде – 1926, Өскеменде-1568, Шымкентте – 300, Ақтауда – 167 адамды құрайды.
14.00 Студенттер кураторлар тарапынан 18.00-ге дейін Конституцияға енгізілетін түзетулерге міндетті түрде дауыс беру керектігі туралы нұсқауларды жіберуді жалғастыруда.
Сондай-ақ мұғалімдер қай сайлау учаскесінде дауыс бергендері туралы есеп беруді сұрауда.
Бұл жолы хабарлар Семей мен Атыраудан келіп түсті.
Дауыс беруге қатысу немесе қатыспау сіздің таңдауыңыз екенін және бұл таңдауға әсер ету мен мәжбүрлеу заңсыз екенін ұмытпаңыз. Бұзу фактілерімен ҚЖАҚ Жас
сайлаушылар лигасының сенім телефонына хабарласыңыз +7 707 444 1935.
14.45 Қазақстанның жастар ақпараттық қызметі Алматы көшелеріндегі қазақстандықтардан неліктен референдумға баратындарын, түзетулермен таныс па, дауыс беру қорытындыларының адалдығына сенеді ме деп сұрады.
Мәселен, Қ.И.
Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университетінің бірінші курс
студенті түзетулерді оқымағанын және "жәй ғана" дауыс
беретінін мойындады. Оның жатақханасында қандай да бір билеттер
таратылып, референдумға келу керектігі айтылған.
Басқа сайлаушы да түзетулермен таныспағанын, бірақ оларды енгізу үшін дауыс беруге шешім қабылдағанын және "қаңтардағы оқиғалардан кейін ол Тоқаевты әрдайым қолдауға дайын" екенін айтты.
Алматының тағы бір тұрғыны дауыс беру қорытындысының әділдігіне күмәнданатынын мәлімдеді. Конституцияға енгізілген түзетулерге қарсы дауыс беруге шешім қабылдаған қала тұрғыны Сергей Зеленков та осындай пікірде: "Менің ойымша, ел референдумнан кейін мүлдем өзгермейді. Өздеріне қажетін итереді. Бірақ мен өз ұстанымымды білдіремін".
Зейнеткер Сәуле Ахметова түзетулер үшін дауыс береді. Оған соттар, әкімдердің сайланылуы және Президент мәртебесі туралы тармақтар ерекше ұнаған, "Тоқаевтың барлық реформаларын қолдау үшін, кем дегенде оған деген үлкен сенімі барын" атап өтті.
Бейне материал ЖСЛ Instagram парақшасында жарияланған.
16.30 ҚЖАҚ дауыс берушілерге сұрақ қоюды жалғастыруда. Шымкент тұрғыны өзгерістерге қатысу үшін референдумға келгенін мәлімдеді: "Бұрын бізде адамдарға бәрі көрсетілетіндей жағдай болған емес, қазір өзгерістер болып жатқандай. Адамдар естиді".
17.00 Нұр-Сұлтан қаласындағы №2 дауыс беру учаскесінде комиссия төрағасы Утенов Алдажар Кушербаевич ЖСЛ бақылаушысының сайлау учаскесі бойынша қозғалуына кедергі жасап, жәшікті, кабинкалар мен бюллетеньдері бар үстелді қарап шығуға мүмкіндік бермеді. Бақылаушы Арайлым Батырбекованың айтуынша, оған комиссия төрағасы тарапынан қысым көрсетіліп жатыр: оны сайлау учаскесінен шығару қаупі төніп тұр.
Сонымен қатар,
төраға заң бұзушылықтар туралы актілерге қол қоюға келіспеді және «бұл жерде
сіздің әрекеттеріңізді жинау үшін отырмаймын... Мен жұмысқа араласпауды
өтіндім, соңғы рет ескертемін. (...) Тыныш отыр, күл, оқы, сурет сал, жүрме
(...)»,- деді.
Өскемендегі №77 дауыс беру учаскесінде де ЖСЛ бақылаушысының учаскеде қозғалуына кедергі келтірді және ұйым өкілінің бір орында отырғанын талап етті: "Отырыңыз, отырып қараңыз, шу шығармаңыз, отырып алсаңыз да осы жерден (қолымен ақ сызықты көрсетіп) шықпаңыз (...)».
18.00 Шымкентте № 86 дауыс беру учаскесіндегі бақылаушы төмендегіні хабарлайды:
"Жабылуға жақындағанда біртүрлі нәрсе басталуда: келген адамдар учаскіге кіріп, маған қарап, шығып жатыр, сұрақтармен алаңдатуға тырысуда".
19.00 Біз дауыс берушілерге сұрақ қоюды жалғастырудамыз. Семей тұрғыны референдумнан өзгерістер күтеді: "Маған әсіресе өзіміз әкімдерді сайлайтынымыз ұнайды. Маған бұрын-соңды сол қалада тұрмаған әкім басқарғаны ешқашан ұнамайтын. Келіп, бірдеңе бастап, бірақ ешқашан істі аяғына дейін жеткізбейтін. Менің ойымша, көптеген адамдарған президентке қатысты түзетулер ұнады. Халық пен билік арасында мұндай үлкен қабырға болмағанын қалаймын".
19.19 Алматының тағы бір тұрғыны референдумға неге келгенін айтты: "Шынында да түсініксіз бе? Бір нәрсе істеу керек. Әрине, мен бір нәрсе өзгереді деп ойламаймын, бірақ біз сынап көруіміз керек. Мен кішкене оқыдым: кейбір түзетулерді пайдалы деп таптым, кейбіреулері күмәнді. Көрейік. Президенттің билігін шектеу туралы түзетулер пайдалы болып көрінді. Бір адамның қолында күш көп болған кезде, ашық айтайық, бұл - өте..."
19.55 Сауалнамаға қатысқан астаналықтар Қазақстанның болашағына қатысып, өз дауысын бергілері келетіндіктен референдумға баруды шешкендерін атап өтті.
"Біз бүгін отбасымызбен референдумға келіп, дауыс бердік, өйткені бұл өзгерістер әрқайсымыздан басталады. Менің ойымша, мүмкіндік бар кезде шетте қалмай, дауыс беретін уақыт келді".
Сауалнамаға қатысқан екі адам референдум туралы біздің журналистерден білгендерін атап өтті. Алайда, олар Конституцияға өзгерістер енгізілгеннен кейін елде де өзгерістер болады деп санайды.
Респонденттердің көпшілігі елдің басты құжатына енгізілген барлық түзетулерді оқымадық деп жауап берді. "Мен бәрін оқыдым деп айта алмаймын. БАҚ-та, теледидарда және әлеуметтік желілерде белсенді түрде жарияланды. 33 түзету енгізілген сияқты, мен бәрімен келісемін".
Елорданың бір тұрғыны дауыс беруге бармағанын мәлімдеді, өйткені ол оның дауысы ештеңеге әсер етпейді деп санайды.
20.00 5 маусымда сағат 20:00 – де ЖСЛ деректері бойынша 34 учаскеде дауыс берушілер саны 35,5% немесе 24 246 адамды құрады, оның ішінде әр учаскелерде: Алматы - 5885, Нұр – Сұлтан және Есіл – 6306, Петропавл – 2358, Семей - 3691, Өскемен – 4476, Шымкент – 980, Ақтау – 550.
Осы уақытқа дейін ЖСЛ ел бойынша 34 учаскеде келесі заң бұзушылықтарды тіркеді:
- Учаске бойынша бақылаушының қозғалысына тыйым салу немесе шектеу - 3
- Бақылаушыны учаскеден алып тастау - 1
- Бақылаушыны учаскеден шығару қаупі - 2
- Дауыс беру құпиясын бұзу: дауыс беру кабинасы ашық- 2
- Бюллетеньдерді жаппай лақтыруға тырысу - 1
- Сенімхат бойынша дауыс беру - 1
- Мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған арнайы жабдықталған кабинаның болмауы - 1
- Бірнеше бюллетеньдерді лақтыру - 1
- Қайта дауыс беру - 1
Заң бұзушылықтардың одан әргі тізімі қазіргі уақытта өңделіп жатқан фото және бейне материалдар қоса берілетін қорытынды есепте ұсынылатын болады.
21.13 Қазақстандықтардың референдум туралы пікірін жариялауды жалғастырамыз. Алматылық Сабина Тұңғыш Президентпен байланысты бір ғана түзету үшін дауыс беруге келді. "Өмірімде бірінші рет дауыс беремін. Оны (түзетуді) алып тастағанда, соңғы 30 жылдың сот төрелігі мүмкіндігі пайда болады деп үміттенемін".
22.22 Алматылық Саян әрбір қазақстандықты дауыс беруге шақырды: "Негізі осы Қазақстанда жасалған реформалар өте жақсы өзгеріс деп ойлаймын. Бұған әр қазақ қатысып, өзінің үлесін қосу керек деп ойлаймын. Себебі қазір алып жатқан курстар өте жақсы курстар. Акиматта, парламентте барлығы жеке өздеріне жауапкершіліктерін алады. Ол болашақта үлкен өзгерістерге және нәтижеге алып келеді деп ойлаймын. Сондықтан дауыс беріңіздер."
Семей қаласының тұрғыны Зульфия Омарова да өз пікірімен бөлісті: "Әрине
әлі де болса жеке басқа табынушылық, адамдардың жүректеріндегі қорқыныш
сезімдері әлі де болса да бар. Оны бірақ адамдар, бүгінгі халық ентіресе
отырып, соны түсіністікпен қарап, өздеріне қабылдай алса, бұның бәрі ертеңгі
күні жүзеге асады деп ойлаймын. Одан кейін де мені қатты қуантатыны қанша 30
жылдан артық уақыттан бері 25 жылдан кейін біздің Семей облысының жеке статусын беруі Қасым
Жомарт Тоқаев ағамызға қатты ризамыз.(...)Біздегі
полигонның бар екені, оның барлығы халыққа әсер етпей қоймайды. Соған қарамастан
рухы биік Абай елінің, Семей өңірі халқының дәрежесі әрқашанда биік тұрады деп
ойлаймын. Олар рухы биік халық қой. Сондықтан да біздер өте қуаныштымыз.
Ертеңгі күні осы өңірдің гүлденіп, бір кездегі мал шаруашылықты халқының өсу
дәрежесінің кеңейгендігін әлі де болса өзін көрсете біледі деген ойдамын."
